Op het eerste gezicht ziet het Antoni van Leeuwenhoek eruit als een gewoon ziekenhuis, maar op het prikbord in de hal wordt duidelijk dat er heftige verhalen schuilgaan achter de patiënten die er komen. ‘Ik hoop dat je weer beter wordt mama’, staat in kinderhandschrift op een gekleurde Post-it.
Vaak kunnen mensen alleen nog terecht bij hét in kanker gespecialiseerde ziekenhuis van Nederland, als ze uitbehandeld zijn bij het ziekenhuis bij hen in de buurt. René Medema is voorzitter van de raad van bestuur en doet als hoogleraar medische oncologie fundamenteel kankeronderzoek. Hij betoogt: ,,Roken is een grotere bedreiging voor de volksgezondheid dan corona, we moeten nu allemaal in actie komen.’’
Waarom vergelijkt u het antirookbeleid met coronamaatregelen?
,,Wat ik aan de orde wil stellen is de absurditeit van het antirookbeleid van de regering. Tegen corona hebben wij allerlei drastische maatregelen genomen, zoals het sluiten van discotheken en minder mensen in winkels. Corona moet koste wat kost bestreden worden, maar dat er meer mensen aan kanker overlijden lijkt niet gezien te worden. Dat betekent niet dat ik de coronasterfgevallen wil bagatelliseren. Nederland heeft nu naar schatting tienduizend coronadoden. Dat is dramatisch. Daar wil ik niets aan afdoen. Dat is net zo heftig, ook voor zorgmedewerkers. Maar als je de coronaregels vergelijkt met maatregelen tegen roken, dan is een streng antirookbeleid beter te verdedigen dan een streng coronabeleid.’’
Waarom wilt u hardere antirookmaatregelen?
,,Door roken sterven veel meer mensen dan aan corona. Vorig jaar kwamen er veertienduizend nieuwe longkankerpatiënten bij en overleden tienduizend longkankerpatiënten. Ruim 80 procent daarvan is te wijten aan roken. Tabak veroorzaakt ook hoofdhalskanker, slokdarmkanker, alvleesklierkanker, darmkanker, blaaskanker, borstkanker, de longziekte COPD en hartproblemen. Roken kost Nederland jaarlijks naar schatting 19.300 mensenlevens, dat zijn er 9300 meer dan we nu aan coronadoden hebben te betreuren. Dat wij niet in staat zijn sigaretten de supermarkt uit te krijgen, vind ik absurd.’’
Is het niet appels met peren vergelijken? Een verslaving en een pandemie.
,,Het is niet zo dat ons punt zou zijn: laat die Covid maar rondwaaien en richt je vooral op kanker. Voor Covid neemt de overheid allerlei heel drastische maatregelen en die vinden we goed. Alle twee zijn grote bedreigingen voor de volksgezondheid. Als je bedenkt hoe eenvoudig je de sterfte aan tabak zou kunnen beheersen en we die maatregelen niet nemen, is het bizar om te zien hoe strikt maatregelen zijn om coronadoden tegen te gaan. De Nederlandse economie kan zonder tabak.’’
Moeten alle sigaretten het land uit?
,,Ja, het is heel eenvoudig: sigaretten zijn een groot probleem. We moeten nu allemaal in actie komen. Jumbo en Albert Heijn hebben prachtige praatjes over duurzaamheid, maar als die sigaretten blijven verkopen slaat dat helemaal nergens op. Als zij echt om de gezondheid van klanten geven, stoppen ze daar vandaag nog mee. Als je duurzaam en gezond pretendeert te zijn, kun je niet naast biologische producten stapeltjes sigaretten aanbieden. Een fipronil-ei halen wij direct uit de supermarkt, vanwege een heel kleine dosis schadelijk insecticide. Maar daar zit een veel kleiner gezondheidsrisico aan, dan aan tabak. Als consument kun je denken: het ligt in de supermarkt dus het zal wel goed zijn. Daarom is het ook zo fijn dat Lidl géén rookwaar meer verkoopt.’’
Welke patiënten blijven u bij?
,,Anne Marie bijvoorbeeld, een vrouw met jonge kinderen. Dat is heel onverkwikkelijk. Zij kon zichzelf wel voor haar kop slaan. De laatste twee jaar van haar leven gebruikte ze om aan mensen uit te leggen hoe een industrie haar leven kapotmaakte. Sjoemelsigaretten lijken bij metingen gezonder dan ze zijn. Zelf heb ik nu ook een goede kennis met de diagnose longkanker. Hij is jonger dan ik. Dat hakt erin.’’
Wat scheelt het als heel Nederland stopt met roken?
,,Als heel Nederland stopt zou dat in één klap 30 procent minder sterfte aan kanker opleveren. 30 procent! 30 procent van álle sterfgevallen aan kanker is te wijten aan tabak. Ter vergelijking: wij doen als doktoren en onderzoekers snoeihard ons best voor betere kankerbehandelingen. We boeken jaarlijks 1,5 procent gezondheidswinst. Daar zijn we hartstikke blij mee. Voor 30 procent gezondheidswinst moeten wij zo’n twintig jaar werken. We zouden in één klap twintig jaar verder zijn als we tabak uitbannen!’’
Als het zo simpel lijkt, waarom doen we dat dan niet?
,,Het draait gewoon om geld. De tabaksindustrie voert een ijzersterke lobby en levert de staat 2,4 miljard euro tabaksaccijns op, ten opzichte van zo’n 500 miljoen tabaksgerelateerde zorgkosten. Dat is een eenvoudig rekensommetje. Het economisch belang heeft de voorkeur boven het gezondheidsbelang.’’
Wiens schuld is dat?
,,Ik vind dat iedereen hierin een verantwoordelijkheid heeft. Maatschappelijk vinden we vaak dat roken een eigen keuze is en je dan maar op de blaren moet zitten. Maar 80 procent van de rokers begint vóór zijn of haar 18de. Elke week beginnen er zo’n honderd kinderen in Nederland. Zij kennen altijd wel een 90-jarige oma die rookt. Dan is het niet raar dat kinderen die misstap maken. Nederland kan een voorbeeld nemen aan Australië: daar kost een pakje 24 euro en rookt 14 procent van de bevolking. Hier is dat dik 20 procent.’’
Als het aan u ligt, gaat de prijs van een pakje naar 24 euro?
,,Ja, dat blijkt in Australië een uitstekend argument om niet te beginnen. Als bij 24 euro nóg 14 procent rookt, zou ik zeggen: the sky is the limit . Doe die prijs flink omhoog. Dan moeten we tegelijkertijd ook mensen helpen van hun verslaving af te komen. Tabakslobbyisten zullen schermen met het ontstaan van een zwarte markt, maar dat vind ik kul. Dan kun je ook cocaïne in de supermarkt leggen, omdat er een zwarte markt is. Dat is ook niet goed voor je gezondheid, dus moet je dat niet vrijelijk verstrekken. Wij hebben met elkaar afgesproken dat we niet meer naar de lobby luisteren, tóch gebeurt het. Wij vinden het al moeilijk om een pakje 10 euro te laten kosten. Kijk ook naar het preventieakkoord gericht op een gezondere leefstijl. Hoe dat plan door de hindermacht van de tabakslobby is uitgekleed, dat is bedroevend!’’